podstawy nacjonalizmu

mam nadzieję, że nie zostanę wyzwany od Riposterów

Przed podjęciem próby wyjaśnienia zjawiska nacjonalizmu, rzeczą użyteczną jest określić jego istotę. Nacjonalizm polega na skłonności istot ludzkich do utożsamiania się z grupą. Ci, którzy utożsamili się z tą samą grupą, mają poczucie wzajemnej przynależności, niemal jak gdyby tworzyli jedną, wielką rodzinę, której częścią się czują i wobec której poczuwają się do wierności. Każda grupa wytwarza własną kulturę, która służy zarówno umacnianiu poczucia jedności, jak i odrębności w stosunku do innych grup. Zasadniczymi elementami kultury grupy są jej obyczaje społeczne, język lub gwara oraz religia. Grupy posiadające własną kulturę są rozmaicie określane: jako plemiona, społeczeństwa, grupy etniczne, kultury lub narody. Prawdopodobnie najlepszym, ogólnym terminem jest “grupa własna” (ingroup), określenie wprowadzone przez Williama Summera w 1906 r., w książce “Folkways”.
Członkowie grupy własnej przejawiają skłonność do traktowania innych grup – grup obcych (outgroups), w najlepszym razie obojętnie, a w najgorszym pogardliwie i wrogo. Powszechność tego rodzaju przesądów, dyskredytujących inne grupy i faworyzujących własną, została zauważona przez Darwina. Jednakże po raz pierwszy omówił ją obszernie Herbert Spencer w “Zasadach etyki”, w 1892 r. Spencer przytoczył wieIe przykładów tego, co nazwał podwójnym kodeksem „miłości” i „nienawiści”. W stosunku do własnej grupy czujemy m. i ł o ś ć, podczas gdy do innych nienawiść.
„Prymitywne plemiona i cywilizowane ludy – pisał – muszą nieustannie dbać o wewnętrzną współpracę i zewnętrzną obronę – o uczucie przyjaźni wewnątrz, a wrogość na zewnątrz”. Problem tego, co Spencer nazwał podwójnym kodeksem, podjął następnie Summer, który wprowadził termin e t n o c e n t r y z m. na określenie powszechnie występującego poglądu, że grupa własna jest czymś lepszym, a grupy obce czymś gorszym. (...)
Znaczeniem nacjonalizmu dla przetrwania zajmował się Darwin, tyle, że nie w “0 powstaniu gatunków”, ale w późniejszej książce: “0 pochodzeniu człowieka”. Omówił w niej ewolucję społecznych instynktów człowieka, a zwłaszcza ewolucję wierności grupie. Wyjaśnienie, jakie dawał, było następujące, mówiąc jego własnymi słowami: „Jeżeli pomiędzy dwoma plemionami ludzi pierwotnych żyjących na tym samym obszarze dojdzie do współzawodnictwa, wówczas (gdyby nawet pod innymi względami nie wykazywały żadnych różnic) plemię, które posiada więcej odważnych, kochających się i wiernych sobie członków, gotowych zawsze do wzajemnego ostrzegania się przed niebezpieczeństwem i do niesienia pomocy drugim oraz do ich obrony, niewątpliwie osiągnie sukcesy i zwycięży drugie plemię”. Darwin formułuje tezę, że większa wierność grupie własnej, w połączeniu z wrogością wobec grup obcych, czyni grupę sprawniejszą w walce. A to zwiększa szanse przetrwania.
Darwin przypuszczał, że człowiek pierwotny był stworzeniem znacznie bardziej agresywnym niż żyjące współcześnie małpy i małpy człekokształtne. Typowe dla obu rodzajów małp jest życie w grupach, z których każda trzyma się razem na swoim terytorium. W każdej gromadzie istnieje charakterystyczna dla grupy własnej współpraca w postaci wzajemnego iskania, wychowywania dzieci i solidarnej obrony przed atakującymi drapieżnikami. U małp widać pewne przejawy psychologii podziału na grupę własną i grupy obce, lecz u człowieka występuje ona znacznie wyraźniej. Darwin zdawał sobie sprawę, że aby wyjaśnić intensywność nacjonalizmu człowieka korzyścią, jaką przynosi przetrwaniu, należało założyć, iż człowiek pierwotny stał się bardziej niż inne naczelne agresywny w stosunku do grup obcych. Jeżeli: „jedno z dwu sąsiednich plemion stanie się liczniejsze i potężniejsze niż drugie, rywalizację rozstrzygnie rychło wojna, rzeź, ludożerstwo, niewolnictwo i wchłonięcie zwyciężonego plemienia”. (...)
Stawiając swoją tezę, Darwin odwołuje się do mechanizmów doboru grupowego, a nie indywidualnego. Teoria ta zakłada, że grupy, które ściślej przestrzegały podwójnego kodeksu, miały większe szanse przetrwania w morderczych, międzyplemiennych konfliktach. Prawo mówiące o przetrwaniu najbardziej przystosowanych stosuje się nie tylko do jednostek, lecz także do grup. Często działa na poziomie grupy. (...)
Niektórzy socjobiologowie sądzili jednakże, że może w tym tkwić coś więcej, że separatyzm na swój własny, szczególny sposób sprzyja przetrwaniu. Zgodnie z tym poglądem, korzyści jakie przynosi separatyzm polegają na tym, że dzięki niemu utrzymuje się genetyczne zróżnicowanie gatunku, a to przyspiesza postępy ewolucji. Gatunki czy populacje, u których występuje separatyzm mają przewagę, jeśli idzie o szanse przetrwania, nad tymi, które tego nie czynią. W ten sposób skłonność do separatyzmu zostaje utrwalona i wzmocniona.
Separatyzm sprzyja zróżnicowaniu genetycznemu ponieważ dzieli populacje na szereg mniejszych, krzyżujących się wsobnie subpopulacji. Każda z nich wytwarza własne cechy genetyczne. W każdej subpopulacji dokonuje się to częściowo w rezultacie dostosowywania się do miejscowych warunków, a częściowo wskutek działania przypadku. Dwie zasadnicze korzyści wynikają ze zróżnicowania genetycznego. Po pierwsze, daje większe szanse przetrwania w wypadku niekorzystnych zmian środowiska. Jeżeli w gatunku istnieje różnorodność, wówczas na ogół niektóre z odmian są w stanie przetrwać. (...)
Niektórzy socjobiologowie wysunęli tezę, że inną korzyścią wynikającą z podzielenia się populacji na szereg krzyżujących się wsobnie subpopulacji, jest przyspieszenie procesu ewolucji. Korzystne, nowe mutacje genów szybko rozprzestrzeniają się w małej populacji. Dana grupa uzyskuje więc przewagę, jeśli idzie o szanse przetrwania. W dużych populacjach znacznie więcej czasu potrzeba na rozprzestrzenianie się nowych, korzystnych genów. Odpowiednio wolniejszy jest proces zmian ewolucyjnych. 0 tym, że podział populacji na szereg krzyżujących się wsobnie subpopulacji ma znaczenie dla postępów ewolucji, wiedziano już w wieku XIX. Jednakże na ogół sądzono wówczas, że podział ten jest po prostu skutkiem rozproszenia przestrzennego. Oczywiście, jest to czynnik ważny, ale niekoniecznie jedyny. W 1948 r. Arthur Keith, antropolog, w mało znanej książce “A New Theory of Human Evolution” rozwinął teorię głoszącą, że pewne psychologiczne właściwości ludzi działały również na rzecz podziału ludzkości na odrębne, wsobnie krzyżujące się subpopulacje. Właściwości te, dowodził Keith, częściowo sprowadzają się do tego, co zwane bywa „wybiórczym łączeniem się w pary”, a co polega na skłonności ludzi do przedkładania łączenia się w pary z ludźmi podobnego rodzaju, którzy zazwyczaj należą do grupy własnej. Te osobnicze preferencje są na ogół wzmacniane przez naciski społeczne, zwłaszcza ze strony rodziców, którzy pragną, aby ich dzieci pobierały się w obrębie grupy własnej. Często wzmacniają je także przymusy religijne, przy pomocy których religia grupy własnej wymaga, aby ludzie brali sobie współmałżonków z tejże grupy. Tak jest na przykład w wypadku Żydów, a także, chociaż w mniejszym stopniu, rzymskich katolików. W niektórych wypadkach grupa może nawet uznać za niezgodne z prawem pobieranie się lub łączenie w pary poza obrębem grupy własnej. Tego rodzaju sytuacja istnieje w Afryce Południowej, a także występowała na początku naszego stulecia w kilku stanach Stanów Zjednoczonych. Keith sądzi wreszcie, że dążenie grupy własnej do posiadania swojego odrębnego języka może w jakiejś mierze brać się z potrzeby zapewnienia wsobności krzyżowania się. Bariera językowa zdecydowanie przeciwdziała swobodnemu krzyżowaniu się. Na ogół ludzie pragną móc mówić do ludzi, z którymi łączą się w parę. Keith dowodził, że szereg tego rodzaju czynników łącznie z osobniczymi skłonnościami, nieformalnymi naciskami i bardziej formalnymi społecznymi i prawnymi przepisami – działało na rzecz wsobnego krzyżowania się w ludzkich grupach własnych. Sądzi, iż to jest przyczyną szybkiego postępu ewolucji człowieka w ciągu ostatniego miliona lat. Istotą tezy Keitha jest, że wśród grup wsobnie krzyżujących się, nowy, korzystny gen szybko rozprzestrzeniał się w całej grupie. Dawało to jednej grupie większe, w porównaniu z innymi grupami, szanse przetrwania, zwłaszcza w warunkach morderczego współzawodnictwa, jakie rozwinęło się wśród ludzi pierwotnych. Tego rodzaju mechanizm musiał ustanowić instynktowny pociąg do wsobnego krzyżowania się w grupie. Może to być kluczem do zrozumienia znaczenia przywiązywanego do separatyzmu przez ruchy narodowe. (...)
Socjobiologiczna teoria nacjonalizmu zostanie dodatkowo wzmocniona, jeżeli uda się wykazać, że podobne co do swej istoty zachowanie się występuje u szeregu innych gatunków. Mówiliśmy już, że psychologię związaną z podziałem na grupę własną i grupy obce spotyka się u większości gromad małp i małp człekokształtnych. Tak samo jest w wypadku wielu żyjących stadnie ssaków. Domowe bydło oraz owce z trudem godzi się z obcym zwierzęciem z innego stada, Odnosi się to i do drapieżnych ssaków społecznych, takich jak dzikie psy.
Jednakże, jeśli idzie o organizację społeczną, to z tego punktu widzenia najbliższym człowiekowi gatunkiem nie są bratnie nam ssaki, lecz owady społeczne pszczoły, osy, termity, a zwłaszcza mrówki, Tylko u nich występuje podział pracy połączony ze specjalizacją, rozwinięty także u człowieka. U mrówek różne osobniki pełnią różne, wyspecjalizowane role robotnic, żołnierzy, nianiek. I to właśnie wśród owadów społecznych najsilniej rozwinięte jest zachowanie się związane z podziałem na grupę własną i grupy obce. Wśród mrówek toczą się wojny pomiędzy koloniami, w których zwycięzcy albo zabijają pokonanych, albo obracają ich w niewolników. Wojny te nieodzownie wymagają znacznego stopnia współpracy i lojalności wobec grupy własnej przy jednoczesnej wrogości w stosunku do grupy obcej. Każda kolonia mrówek jest oddzielną, krzyżującą się wsobnie populacją. Ogółem wziąwszy, analogia z nacjonalizmem człowieka jest uderzająca. Jest to przypadek konwergencji ewolucji, kiedy to znacznie różniące się od siebie formy, człowiek i mrówka, w drodze ewolucji wytworzyły podobne rodzaje zachowań, które u obu gatunków zostały genetycznie utrwalone, ponieważ sprzyjały przetrwaniu.
Richard Lynn
(“The Sociobiology of Nationalism”, “New Society”, 1 lipca 1976, str. 11-14. Przedruk z “Człowiek, zwierzę społeczne”, pod redakcją Barbary i Jakuba Szackich, Warszawa 1991).

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

super-siostry.pev.pl